Waarom zijn voor de griepvaccins van dit jaar geen adjuvantia gebruikt?
Daarvoor bestaan twee redenen.
Ten eerste beschikten de vaccinatieproducenten, in tegenstelling tot vorig jaar, over voldoende antigenen en voldoende tijd om de vaccins aan te maken.
Belangrijkste reden is echter dat er momenteel nog onvoldoende studies beschikbaar zijn over de effectiviteit en de veiligheid van adjuvantia in een trivalent vaccin. Het pandemisch vaccin dat vorig jaar werd gebruikt was immers een monovalent vaccin, dat alleen antigenen tegen het A (H1N1) virus bevatte.

Adjuvantia

Adjuvantia zijn substanties die reeds lang op een veilige wijze aan vaccins worden toegevoegd om het immuunantwoord tegen de entstof te verbeteren. De best gekende en meest gebruikte adjuvantia zijn aluminiumzouten (Al(OH)3 en Al3(PO4)2). Omdat aluminiumzouten het immuunantwoord tegen seizoensgriepvaccins niet verbeteren, bevatten deze vaccins doorgaans geen adjuvantia maar wel een vrij hoge hoeveelheid entstof. Een seizoensgriepvaccin bevat 15 µg hemagglutinine van elk van de drie influenza stammen die erin zijn opgenomen: A/H1N1, A/H3N2 en influenza B. De productie van één dosis seizoensgriepvaccin vergt één kippenei. Het aanbod aan bevruchte kippeneiren limiteert de productie van griepvaccins tot ongeveer 600 miljoen dosissen per seizoen.
Daarom werd in de voorbije jaren gezocht naar alternatieve methoden om het griepvirus te groeien (celcultuur in plaats van kippeneieren) en naar technieken om met minder entstof een beschermend immuunantwoord op te wekken.

Aan de pandemische griepvaccins die vorig jaar werden gebruikt, waren olie-in-water adjuvantia toegevoegd. Deze vaccins bleken niet alleen hogere antilichaamspiegels te induceren, ook de kwaliteit van de opgewekte antilichamen was beter. In vitro en in vivo experimenten toonden aan dat vaccins met o/w adjuvantia meer kruisbescherming induceerden dan niet-geadjuvanteerde vaccins.
Deze eigenschap is bijzonder belangrijk wanneer het virusisolaat dat gebruikt wordt voor vaccinproductie verschilt van de circulerende virussen.

De o/w adjuvantia bevatten squaleen in de oliefase. Squaleen is een natuurlijk product en een precursor in de cholesterolsynthese. Het komt voor in plantaardige oliën en olie gewonnen uit vislevers. Humaan serum bevat hoeveelheden squaleen die variëren in functie van de voedselinname en het dieet. Het product dat in de vaccinproductie wordt gebruikt is afkomstig van haaienlevers. Olie-in-water emulsies zorgen voor een tragere vrijstelling van de entstof en daardoor voor een langere interactie tussen de entstof en het immuunsysteem. Ze verbeteren de werking van antigen-presenterende cellen waardoor de helper T lymfocyten een betere ondersteuning bieden aan de antilichaamproducerende B cellen.
Sommige adjuvantia bevatten naast squaleen nog een tweede olie-achtig product, met name DL-a-tocopherol (vitamine E) dat op zijn beurt de kwaliteit van het immuunantwoord verbetert.

Veilig

Uit de opvolging van het European Me-dicines Agency (EMA) blijkt dat het aantal ongewenste bijwerkingen met de monovalente pandemische vaccins die een adjuvans bevatten vergelijkbaar was met die van het gewone trivalente vaccin tegen de seizoensgriep. In 2010 publiceerde de EMA overigens een standpunt dat vaccins met adjuvantia niet alleen in uitzonderlijke omstandigheden (pandemie) kunnen gebruikt worden, maar ook in gewone vaccins. Momenteel zijn er echter nog geen trivalente griepvaccins met adjuvantia op de markt.
De EMA baseert haar aanbeveling op de resultaten van de klinische en niet-klinische studies en de surveillancegegevens sinds de commercialisering van deze vaccins, en op het feit dat sinds september 2009 meer dan 40 miljoen dosissen met het monovalente pandemische griepvaccin werden toegediend.

Voor meer info :
www.ema.europa.eu/influenza/updates.html
http://www.ema.europa.eu/docs/en_GB/document_library/Report/2010/08/WC500095870.pdf