Naast de klassieke sensibilisatiemateri-alen zoals affiches, folders, een educatieve presentatie en een voorbeeldartikel voor het personeelsblad, wordt er ook een “Stappenplan om de griepvaccinatiegraad bij personeel in gezondheidsinstellingen te verhogen” aangeboden. Doel is om de vaccinatiegraad bij personeel te verhogen door de instellingen te ondersteunen in een meer planmatige aanpak.

Tot dusver gebeurde er nog geen globale Vlaamse evaluatie van de griepvaccinatie bij gezondheidspersoneel in gezondheidsinstellingen. Daarom organiseerde de Ondersteuningscel logo’s in de zomer 2007 een telefonische enquête over de griepvaccinatie tijdens de winter 2006-2007 bij een representatief staal van de Vlaamse gezondheidsinstellingen. 254 van de 745 erkende ROB’s (rustoord voor bejaarden) en RVT’s (rust- en verzorgingstehuis) in Vlaanderen en 67 van de 78 ziekenhuizen (algemene, categorale en universitaire ziekenhuizen) werden ondervraagd.

Vaccinatiegraad

Uit een aantal regionale enquêtes in Vlaanderen tijdens de vorige jaren blijkt de vaccinatiegraad bij gezondheidspersoneel sterk te verschillen van instelling tot instelling en over de sectoren heen (van 12% tot 60%). Gemiddeld wordt de vaccinatiegraad van personeel op maximaal 31% geschat. Volgens deze studie bereikt men in 2006 een gemiddelde vaccinatiegraad van 43,4% in RVT en ROB’s (variatie van 38,20% tot 52,21%) en gemiddeld 36,3% (variatie van 14% tot 80%) in de ziekenhuizen. Zo komen we tot een totale gemiddelde vaccinatie-graad van 37,7%.

Zelfs zonder enige financiële steun van de overheid staat 97% van de directies achter griepvaccinatie van hun personeel. We mogen met grote zekerheid stellen dat het niet meer nodig is om directies van ziekenhuizen en ROB / RVT te sensibiliseren om griepvaccinatie aan hun personeel aan te bieden. Als bijna 91% de aanbevelingen van de Hoge Gezondheidsraad daarover kent, 95% griepvaccinatie aanbood in 2006 en 97% dit in 2007 ging doen, mag men zeggen dat het aanbieden van griepvaccinatie aan personeel een goed ingeburgerde gewoonte is.

De motivatie van de directies om dit te doen, gaat vooral uit van hun bezorgdheid over de zorgkwaliteit en minder om zich tegen het ziekteverzuim van het personeel te beschermen. 80% wil door de vaccinatie van zijn personeel de overdracht van influenza naar de residenten/patiënten voorkomen. 40 % doet het ook om zijn personeel zelf te beschermen en 33% ook om ziekteverzuim te beperken tijdens een griepepidemie.

Wie vaccineert ?

De interne of externe arbeidsgeneeskundige dienst is het meest gebruikte kanaal om influenzavaccinatie aan te bieden. In de RVT/ROB wordt deze taak soms geheel of gedeeltelijk opgenomen door de coördinerend en raadgevend geneesheer, in mindere mate door de huisarts van het personeelslid of een andere huisarts die in de instelling komt. In ziekenhuizen staan voornamelijk de arbeidsgeneesheren hier voor in, soms aangevuld door de geneesheer-hygiënist van de instelling. De eigen arbeidsgeneesheer en de externe diensten voor bescherming en preventie op het werk zijn meestal de spil voor de organisatie van de personeelsvaccinatie. Het is niet altijd duidelijk wie de formele verantwoordelijkheid in de instelling draagt: de arbeidsgeneesheer of een ander personeelslid.

Informatie

Het personeel wordt meestal door een eenmalige berichtgeving ingelicht over de mogelijkheid tot influenzavaccinatie. In de helft van de instellingen beperkt zich dit tot een onpersoonlijke mededeling ad valvas. In de andere helft gebeurt dit door een persoonlijke brief van de directie of de personeelsdienst, wat het officiële karakter versterkt. Ook dienstnota’s, intranet, berichtgeving op personeelsvergaderingen door de directie of rechtstreekse chef of een combinatie van al deze methoden worden gebruikt. Eén instelling nam griepvaccinatie op in zijn arbeidsreglement, wat meteen duidelijk maakt wat het standpunt van de instelling hierover is. De motiverende kracht van het aanbod stijgt met het officiële karakter.

In de helft van de instellingen, die enkel met een ad valvas aankondiging werken, zou door enkele eenvoudige maatregelen het officiële karakter van de aanbeveling voor griepvaccinatie van het personeel versterkt kunnen worden. 258 van de 322 instellingen gebruiken één communicatiemiddel om het personeel op de hoogte te brengen. 56 doen dit via twee wegen, 7 gebruiken drie wegen en 1 vier. De kans dat personeelsleden het bericht over het griepvaccinatieaanbod oppikken uit de dagelijkse informatiestroom verhoogt naarmate meer en verschillende communicatiemiddelen worden ingezet. Aandacht voor herhaalde en gediversifieerde communicatie kan bijdragen tot een verhoging van de vaccinatiegraad.

De promotie van griepvaccinatie beperkt zich meestal tot bekendmaking. Dat betekent dat men uitgaat van de veronderstelling dat het gezondheidspersoneel overtuigd is van het nut en de zin van griepvaccinatie. Deze stelling is ongegrond. Bij gezondheidspersoneel leven dezelfde misvattingen over influenza en vaccinatie als bij de bevolking. Educatie en reëducatie zijn nodig maar gebeuren zelden. Maar 11 instellingen gebruikten een educatief artikel in hun personeelsblad. Amper vier instellingen organiseer-den een informatiesessie.

Organisatie

De organisatie van de influenzavaccinatie varieert eveneens sterk. Meestal gebeurt dat éénmalig op een afgesproken tijdstip en plaats. 90 instellingen, dat is een kwart, organiseren een groepsvaccinatie gespreid over één of meerdere dagen. 30 doen het tijdens elke shift (vooral de rusthuizen) en 22 op elke dienst (vooral de ziekenhuizen). De kans op het krijgen van een griepvaccinatie neemt toe naarmate de drempel om ze te krijgen daalt. Men kan moeilijk verwachten dat het personeel voor een griepvaccinatie buiten de normale werkuren naar de werkplek komt. Een aanbod op maat vraagt in grote instellingen zoals ziekenhuizen heel wat organisatorische creativiteit en inzet van personeel en middelen.

294 op 296 instellingen boden het griepvaccin en de vaccinatie gratis aan. De kost verhindert de vaccinatie dus meestal niet. In 25 rusthuizen moet het personeelslid zelf eerst zijn apotheker en huisarts betalen en werden de kosten achteraf terugbetaald.

Opvallend is dat niet alle instellingen de influenzavaccinaties bij hun personeel adequaat registreerden. 69% van de RVT en ROB konden hier gegevens over leveren, tegenover 84% van de ziekenhuizen. De betere score van de ziekenhuizen is te verklaren door de sterkere administratieve uitbouw van de gemiddeld grotere ziekenhuizen. De registratie van deze gegevens doet iedereen volgens eigen inzicht en vermogen. Een uniform systeem bestaat niet, daardoor was het voor ons onmogelijk om uit te maken welke personeelscategorieën ingeënt zijn. Omdat een goede registratie een eerste stap is tot kwaliteitsverbetering, kan een betere registratie een hefboom zijn om de vaccinatiegraad op te krikken.

Nood aan meer planmatige aanpak

De bereidwilligheid van gezondheidsinstellingen om zonder enige verplichting of steun van de overheid gratis griepvaccinatie aan te bieden aan hun gezondheidspersoneel, onderstreept het gezag van de Hoge Gezondheidsraad en zijn adviezen.

De motivatie van de directies illustreert hun zorg om de kwaliteit van zorg. Toch blijft de vaccinatiegraad ondermaats. Ons onderzoek staaft de stelling dat de vaccinatiegraad jaar na jaar toeneemt, maar een optimale vaccinatiegraad wordt zeker niet bereikt.
Een belangrijke reden hiervoor is dat de opvattingen en bezwaren van het gezondheidspersoneel tegen griepvaccinatie niet anders zijn dan deze die leven bij de bevolking.
Andere redenen zijn het gebrek aan duidelijke overheidsreglementering, waardoor het officiële karakter van de maatregel verloren gaat en het gebrek aan een planmatige aanpak van de promotie- en toedieningscampagne. We stellen inderdaad vast dat weinig instellingen de campagne planmatig voeren en dat zelden gebruik wordt gemaakt van een interventiemix bij de communicatie en toediening van het vaccin.

Om in de toekomst de vaccinatiegraad bij het personeel op te drijven dringt het Vlaams Griepplatform er bij de Vlaamse overheid op aan om de adviezen van de Hoge Gezondheidsraad in een duidelijk beleid om te zetten en de gezondheidsinstellingen aan te sporen om griepvaccinatie meer systematisch aan te bieden.