Migranten, reizen
Reisgeneeskunde deel 2 Niet-vaccineerbare infectieziekten
Dit artikel vervolledigt het dossier gepubliceerd in Vax Info nr 77 van mei 2017 over door vaccinatie vermijdbare infectieziekten op reis. In dit artikel komen infectieziekten aan bod waarvoor (nog) geen vaccin bestaat: malaria, dengue, chikungunya, West-Nile koorts, zika en MERS-CoV.
1. Malaria
Malaria is de infectieuze doodsoorzaak nummer één bij tropenreizigers. Malaria wordt overgebracht door de anophelesmug. Malaria komt alleen voor in de tropen en in een aantal subtropische gebieden. Op een hoogte van 1500 tot 2500 m (afhankelijk van de temperatuur en het klimaat) zijn er minder tot geen anophelesmuggen, en daardoor vermindert het risico op malaria. Ook in de meeste grote steden in Azië en Latijns-Amerika bestaat er weinig of geen risico voor besmetting. In Afrika is het risico ook in de steden meestal wel reëel. In sommige gebieden varieert het risico sterk volgens de seizoenen.
De incubatietijd bedraagt gemiddeld 1 tot 4 weken (zelden enkele maanden).
Het ziektebeeld wordt gekenmerkt door koortsaanvallen, maar kan in het begin lijken op dat van een gewone griep. Indien niet tijdig een correcte behandeling wordt gestart, kan de ziekte dodelijk aflopen. Tijdig herkende malaria is perfect te behandelen.
Elke temperatuurstijging (vanaf 38 °C in de oksel) langer dan 24 uur die zich voordoet tijdens of tot drie maanden na een verblijf in een streek waar malaria voorkomt – ook zonder andere klachten - moet als malaria-aanval worden beschouwd, tot het tegendeel bewezen is, en vraagt om een snelle medische actie. De enige manier om de diagnose met zekerheid te bevestigen (of uit te sluiten ) is door middel van een bloedonderzoek ("dikke druppel" en een "bloeduitstrijkje" in combinatie met een sneltest). Eens terug in België moet een dergelijk onderzoek dringend uitgevoerd worden bij elke koorts (tot 3 maanden na verlaten van malariagebied).
Preventie
- Er bestaat tot nu toe geen vaccin tegen malaria voor reizigers. Er lopen wel diverse tests met experimentele vaccins in endemische landen. De EMA heeft recent een positief wetenschappelijk rapport gepubliceerd over een nieuw malariavaccin (Mosquirix). De WGO moet nu aanbevelingen opstellen voor de vaccinatie van kinderen in subsaharisch Afrika tegen P. Falciparum .
- Antimugmaatregelen: vanaf valavond tot ’s ochtends.
Indien deze maatregelen correct worden uitgevoerd, vermindert men het risico op malaria reeds met minstens 80 à 90 procent. Ze zijn in het bijzonder aangewezen voor kinderen, zwangere vrouwen, personen zonder milt en bejaarden, die extra kwetsbaar zijn met hoger risico voor ernstige malaria.
- Draag ’s avonds licht gekleurde kledij die zoveel mogelijk armen en benen bedekt.
- Smeer de niet bedekte delen van het lichaam in met een insectenverdrijvend middel zoals Deet, citrodiol-extract van eucalyptusolie (Care-Plus Natural, Mosegor/Mosiguard), IR3535 of Picaridine (Care-Plus® Repel-it; Parazeet). Andere producten worden momenteel niet aanbevolen.
- Slaap ’s nachts in muggenvrije kamers (muggengaas aan de ramen, gebruik elektrisch verwarmde antimug-plaatjes; airconditioning weerhoudt de muggen niet altijd om te steken) of slaap onder een muskietennet, dat met insecticide (permethrine of deltamethrine) geïmpregneerd is, dat boven het bed wordt opgehangen en waarvan de randen onder de matras worden gestopt.
Meer info: itg.be
Preventieve malariapillen (chemoprofylaxe)
Of malariapillen aangewezen zijn (steeds in combinatie met antimugmaatregelen), hangt af van de bestemming en in sommige regio’s ook van de verblijfsmodaliteiten. Binnen een zelfde land/streek kan het type malariapreventie verschillen naargelang
het seizoen, de verblijfsduur en de verblijfsomstandigheden.
Er bestaan verschillende soorten malariapillen. De arts zal per patiënt bepalen welk middel het meest geschikt is. De malariamedicatie is zeer efficiënt en zorgt bok correcte inname voor meer dan 95 procent bescherming.
- Voor reizen naar een land met een hoog malariarisico, is de preventieve inname van malariapillen bijna altijd aanbevolen.
- Soms zal geopteerd worden om tijdens kortere perioden van een langere reis tijdelijk chemoprofylaxe te nemen (“on demand chemoprofylaxe”), wanneer men reist doorheen een gebied met wisselend malariarisico.
- Bij reizen naar streken met een matig of lager malariarisico zijn preventieve malariapillen niet altijd nodig en moet het risico op malaria worden afgewogen tegenover de mogelijke bijwerkingen en de kostprijs, en zal men soms enkel muggenwerende maatregelen aanbevelen.
Malaria noodbehandeling
Als geen preventieve malariapillen worden genomen, kan het voor sommige reizen (langer dan enkele weken) door een gebied met een matig of wisselend malariarisico nuttig zijn om een noodbehandeling tegen malaria mee te nemen. In geval van koorts (langer dan 24u) kan de patiënt dan starten met een malaria noodbehandeling in afwachting van een consultatie. Deze noodbehandeling vervangt de consultatie niet.
Dit is slechts zelden noodzakelijk voor de gewone toerist die op correcte wijze de preventieve maatregelen toepast.
Malariasneltest
Een “malariasneltest” of antigentest wordt met succes gebruikt in combinatie met een klassieke dikdruppel en bloeduitstrijkje in laboratoriaomstandigheden, uitgevoerd door getraind personeel. Deze techniek is niet gevalideerd voor gebruik door leken en mag dus niet voor zelftesting verkocht worden. De sneltest is specifiek voor P. falciparum en kan dus niet gebruikt worden ter vervanging van dikdruppel aangezien de andere types parasieten dan niet gedetecteerd worden.
Er worden allerlei testen te koop aangeboden via internet, van soms zeer wisselende kwaliteit. Het gebruik van dit soort testen door de reiziger wordt afgeraden en is zeker niet betrouwbaar genoeg om op basis hiervan te besluiten of iemand al dan niet malaria heeft.
Meer informatie: itg.be
2. Dengue en chikungunya
Dengue en chikungunya (knokkelkoortsen) zijn virale infecties die worden overgebracht door de Aedesmug die overdag steekt.
Dengue komt voor in Zuidoost-Azië, de Caraïben, Midden-Amerika, Zuid-Amerika, Afrika en sporadisch ook Noord-Australië. De ziekte is momenteel in volle expansie in vele tropische gebieden.
Het chikungunya-virus komt voor in grote delen van Afrika. In 2006 is een grote chikungunya-epidemie uitgebroken op verschillende eilanden in de Indische Oceaan (Seychellen, Mauritius, Réunion), maar deze is nu onder controle, met nog weinig gevallen. Momenteel zijn er epidemieën in India en Zuid- en Zuidoost-Azië en Centraal- en Zuid-Amerika.
Meer informatie: itg.be
Preventie
In sommige endemische landen wordt sinds kort gevaccineerd tegen dengue. Deze vaccinatie is niet geïndiceerd voor reizigers omwille van de beperkte werkzaamheid en de afwezigheid van natuurlijke boosters.
Tegen chikungunya bestaat nog geen vaccin.
De enige mogelijk preventie bestaat uit antimugmaatregelen overdag.
3. West Nile koorts
Het West Nile Virus behoort tot de Flaviviridae (gele koorts, dengue, Japanse encefalitis, Frühsommer Meningo-Enzephalitis). Het virus wordt overgedragen door muggen, voornamelijk de nachtelijk stekende Culex soort.
Het virus veroorzaakt infecties in Afrika, Europa (belangrijke epidemie in Roemenië in 1996; zeldzame gevallen in Zuid-Frankrijk, Spanje en Italië), het Midden-Oosten (onder meer in Israël), Oekraïne en zuidelijk Rusland, Azië, en sinds 1999 ook in de Verenigde Staten (o.m. New York).
Preventie
Er bestaat nog geen vaccin tegen West Nile virus.
De enig mogelijke preventie bestaat uit mugwerende maatregelen vanaf valavond.
Meer informatie: itg.be
4. Zika
Het zikavirus is een Flavivirus, net zoals het dengue- en het gelekoortsvirus. Dit virus wordt voornamelijk overgedragen door de Aedes mug die overdag steekt. De ziekte kan ook tijdens de zwangerschap worden overgedragen van de moeder op het ongeboren kind, via seksueel contact alsook via bloedtransfusie. Het zikavirus kan afwijkingen veroorzaken bij het ongeboren kind zoals groeiachterstand, oogafwijkingen en neurologische afwijkingen zoals microcefalie en psychomotorische ontwikkelingsstoornissen.
Er heerst sinds 2015 een epidemie in Centraal- en Zuid-Amerika, de Caraïben, maar ook in enkele eilanden van de Stille Oceaan, in sommige Aziatische en Afrikaanse landen en in sommige Amerikaanse staten. Omdat de epidemie nog in volle evolutie is, is het het best om de site van de ECDC te raadplegen.
Preventie
Er bestaat nog geen vaccin. De enig mogelijke preventie bestaat uit muggenwerende maatregelen overdag.
Zwangerschap en zika
- Aan zwangeren en vrouwen met een zwangerschapswens tijdens of vlak na de reis wordt afgeraden om te reizen naar landen waar een zika-uitbraak is.
- Koppels met een zwangerschapswens die in het recente verleden in een van die landen zijn geweest, kunnen zich laten testen voor de zwangerschap. Indien zij ziek zijn geweest, gebeurt dit het best zo snel mogelijk; indien zij geen klachten hebben gehad, gebeurt dit het best 3 weken na blootstelling.
- Gezien er ook enkele gevallen beschreven zijn van seksuele transmissie, is condoomgebruik aanbevolen tijdens een verblijf in een regio waar een zika- epidemie gaande is en daarna, zeker bij een zwangere of vrouw met actieve zwangerschapswens, tot men deskundig advies heeft ingewonnen. Dit geldt ook voor koppels waarbij enkel de man in een regio is geweest waar een zika-epidemie heerst.
Meer informatie: itg.be
5. MERS-CoV
Het ‘Middle East Respiratory Syndrome-coronavirus’ (MERS-CoV) is een vrij nieuw type coronavirus dat vanaf 2012 een uitbraak in verschillende landen in het Midden-Oosten en in Zuid-Korea veroorzaakte. Het virus kan ernstige ziekteverschijnselen veroorzaken, vooral bij mensen met andere gezondheidsproblemen. Sinds de ontdekking van het virus zijn er wereldwijd 1800 patiënten (september 2016) met een bevestigde infectie met MERS-coronavirus gemeld. Hiervan zijn 640 personen overleden.
Het virus circuleert nog steeds in het Midden-Oosten. Het risico voor een reiziger om besmet te raken is klein. Tot nu toe zijn er in ons land geen gevallen van besmetting met MERS-CoV vastgesteld.
Reizigers naar het Midden Oosten, die tijdens de reis of binnen twee weken na terugkeer gaan hoesten, kortademig worden en koorts of diarree krijgen, worden geadviseerd contact op te nemen met de huisarts.
Preventie
Er bestaat nog geen vaccin tegen MERS-CoV.
Mensen met een zwakke gezondheid of met een chronische ziekte (diabetes, chronische longaandoeningen, nierziekten, immuunstoornissen) wordt geadviseerd met de behandelend (huis)arts te overleggen of het maken van een reis naar Mekka op dit moment wel verstandig is.
Daarnaast adviseert Saoedi-Arabië zwangere vrouwen, kinderen jonger dan 12 jaar en ouderen boven 65 jaar de reis uit te stellen.
• Reizigers dienen hygiënemaatregelen in acht te nemen en contact met zieke mensen, dieren (met name dromedarissen) en dierlijke afvalproducten te vermijden. Het eten of drinken van rauwe dierlijke producten (onder andere dromedarismelk) wordt afgeraden.
Referenties
• Presentatie Consensusvergadering Wetenschappelijke Studiegroep Reisgeneeskunde 2016
• Synthese Consensusvergadering Wetenschappelijke Studiegroep Reisgeneeskunde 2016
• Website www.itg.be
Zoeken
Abonneer u op de nieuwsbrief