De sublijnen BA.4 en BA.5 die eind juni dominant waren in België en Europa, vertonen een hoge overdraagbaarheid en ontsnappen gedeeltelijk aan natuurlijke en vaccingeïnduceerde immuniteit.

Afname immuniteit in de tijd

• Op dit moment zijn er onvoldoende gegevens voor een robuuste beoordeling van de VE van COVID-19-vaccins tegen milde of ernstige ziekte met BA.4 en BA.5. Voorlopige analyses geven echter aan dat de vaccinatiestatus van gevallen die zijn geïnfecteerd met BA.4 en BA.5 niet significant verschilt van die van personen die zijn geïnfecteerd met BA.2, wat erop wijst dat de door de vaccins verleende bescherming waarschijnlijk vergelijkbaar blijft.
• Gepubliceerde literatuur geeft aan dat VE tegen ernstige gevolgen veroorzaakt door Omicron hoog blijft, met een sterke bescherming (80-90%) na ontvangst van de eerste booster. Er zijn echter steeds meer aanwijzingen voor afname van VE voor ernstige gevolgen vanaf 3-6 maanden.
• VE tegen symptomatische infectie begint lager, neemt sneller af en in veel sterkere mate.
• Voor België levert Sciensano specifieke gegevens in de lijn van internationaal gepubliceerde studies voor de periode januari-juni 2022, waarin Omicron dominant was:
– Voor 18+ (alle volwassenen, ouderen inbegrepen): VE tegen opname op intensieve zorg na de eerste booster neemt zeer langzaam af van 93% na 0-50 dagen tot 89% na 150-200 dagen.
– Voor 80+: VE tegen ziekenhuisopnames na de booster neemt ongeveer af van 86% na 0-50 dagen tot 72% na 150-200 dagen.
– Voor 65 tot 79 jaar: VE tegen ziekenhuisopnames na de booster neemt ongeveer af van 91% na 0-50 dagen tot 78% na 150-200 dagen.
– Voor 18 tot 64 jaar: VE tegen ziekenhuisopnames na de booster neemt ongeveer af van 87% na 0-50 dagen tot 60% na 150-200 dagen.

Effectiviteit van een extra boosterdosis

Voorlopige bevindingen tonen aan dat een vierde dosis mRNA-vaccin immunogeen, veilig en enigszins werkzaam is, voornamelijk tegen symptomatische ziekte. Het risico op ernstige ziekte en/of overlijden als gevolg van COVID-19 is tot 10 weken na toediening van een tweede boosterdosis verminderd in vergelijking met degenen die alleen de eerste boosterdosis kregen.

• Een vergelijking van de initiële respons op de vierde dosis met de piekrespons op een derde dosis toonde geen substantiële verschillen in humorale respons of in niveaus van omicron-specifieke neutraliserende antilichamen. Samen met eerdere gegevens die de superioriteit van een derde dosis ten opzichte van een tweede dosis aantonen, suggereren deze resultaten dat maximale immunogeniciteit van mRNA-vaccins wordt bereikt na drie doses en dat antilichaamniveaus kunnen worden hersteld door een vierde dosis (Regev-Yochay et al, 2022)
• Een onderzoek uit Israël (Bar-on et al.) verzamelde gegevens over 1.252.331 personen die 60 jaar of ouder waren en in aanmerking kwamen voor de vierde dosis gedurende een periode waarin de B.1.1.529 Omicron-variant overheerste. In de vierde week na ontvangst van de vierde dosis was het gecorrigeerde aantal ernstige ziekten een factor 3,5 lager dan in de groep met drie doses en een factor 2,3 dan die in de interne controlegroep.
• Een retrospectieve studie (Arbel et al.) onderzocht het tweede boostervaccin en Covid-19-sterfte bij 563.465 volwassenen van 60 tot 100 jaar (Israël). De aangepaste hazard ratio voor overlijden als gevolg van Covid-19 in de tweede boostergroep vergeleken met de eerste boostergroep was 0,22.
• Volgens een cohortstudie (Muhsen et al 2022) in Israël met 24.000 deelnemers is een vierde dosis van het Pfizer-BioNTech vaccin geassocieerd met hoge bescherming tegen infecties (34%), hospitalisaties (67%) en sterfgevallen (72%) onder bewoners van instellingen voor langdurige zorg tijdens een piek die verband houdt met de Omicron-variant.
• Dat wordt bevestigd in een vergelijkbare studie in Canada (Grewal R et al, 2022) met ruim 61.000 bewoners van verzorgingstehuizen. De marginale effectiviteit van een vierde dosis (Moderna) zeven dagen of meer na vaccinatie versus een derde dosis 84 of meer dagen eerder was 31% tegen symptomatische infectie en 40% tegen ernstige gevolgen.
• Volgens een Zweedse retrospectieve cohortstudie (Nordström P et al, 2022) met ruim 400.000 ouderen vermindert een vierde coronavaccinatie het risico op overlijden in vergelijking met een derde vaccinatie bij mensen in zorginstellingen en bij ouderen vanaf 80 jaar. In vergelijking met de derde vaccinatie was de effectiviteit na twee maanden 39% bij mensen in zorginstellingen en 71% bij alle ouderen vanaf 80 jaar. De effectiviteit leek het hoogste als het interval tussen de derde en vierde vaccinatie minimaal vier maanden was. Na twee maanden verminderde het effect lichtjes.
• In een Israëlische cohortstudie (Cohen MJ et al. 2022) bij bijna 30.000 gezondheidswerkers was het percentage doorbraakinfecties onder degenen die 4 doses kregen 6,9% vergeleken met 19,8% bij degenen die 3 doses kregen.

De Hoge Gezondheidsraad besluit op basis van al deze data dat “een tweede mRNA-boosterdosis een positief globaal klinisch effect [heeft], maar de maximale duur van deze bescherming is nog niet bekend vanwege de korte follow-upperiodes na de tweede booster in de beschikbare onderzoeken en de verandering van Omicron-subvarianten. In dit stadium van het toezicht op bijwerkingen na vaccinatie zijn er geen aanvullende veiligheidsproblemen met betrekking tot de toediening van een tweede booster.”

Lees ook
• European Technical Advisory Group of Experts on Immunization (ETAGE). Interim recommendations on COVID-19 vaccination in autumn 2022 for the WHO European Region

• The European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) and the European Medicines Agency (EMA). Updated joint statement from ECDC and EMA on additional booster doses of COVID-19 vaccines

• The European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC). Public health considerations and evidence to support decisions on the implementation of a second mRNA COVID-19 vaccine booster dose. 28 April 2022. Stockholm: ECDC; 2022

Bronnen:

• Superior Health Council. COVID-19 vaccination: Autumn / Winter season 2022 – 2023. Brussels: SHC; 2022. Report 9721

• Regev-Yochay G, Gonen T, Gilboa M, et al. Efficacy of a Fourth Dose of Covid-19 mRNA Vaccine against Omicron. N Engl J Med 2022. 386:1377-1380
DOI: 10.1056/NEJMc2202542

• Bar-On YM, Goldberg Y, Mandel M, Bodenheimer O, Amir O, Freedman L, Alroy-Preis S, Ash N, Huppert A, Milo R. Protection by a Fourth Dose of BNT162b2 against Omicron in Israel. N Engl J Med. 2022. 386(18): 1712-1720.
doi: 10.1056/NEJMoa2201570.

• Arbel R, Sergienko R, Friger M et al. Effectiveness of a second BNT162b2 booster vaccine against hospitalization and death from COVID-19 in adults aged over 60 years. Nat Med. 2022. 28(7): 1486-1490.
doi: 10.1038/s41591-022-01832-0

• Muhsen K, Maimon N, Mizrahi AY. Et al. Association of Receipt of the Fourth BNT162b2 Dose With Omicron Infection and COVID-19 Hospitalizations Among Residents of Long-term Care Facilities. JAMA Intern Med. 2022. 182(8): 859-867.
doi:10.1001/jamainternmed.2022.2658

• Grewal R, Kitchen SA, Nguyen L et al. Effectiveness of a fourth dose of covid-19 mRNA vaccine against the omicron variant among long term care residents in Ontario, Canada: test negative design study. BMJ 2022. 378:e071502
doi: https://doi.org/10.1136/bmj-2022-071502

• Nordström P, Ballin M, Nordström A. Effectiveness of a fourth dose of mRNA COVID-19 vaccine against all-cause mortality in long-term care facility residents and in the oldest old: A nationwide, retrospective cohort study in Sweden. The Lancet Regional Health. Online 13 juli 2022
DOI:https://doi.org/10.1016/j.lanepe.2022.100466

• Cohen MJ, Oster Y, Moses AE et al. Association of Receiving a Fourth Dose of the BNT162b Vaccine With SARS-CoV-2 Infection Among Health Care Workers in Israel. JAMA Netw Open. 2022. 5(8): e2224657.
doi:10.1001/jamanetworkopen.2022.24657