Meningokokken
Een nieuw vaccin
Een nieuw vaccin tegen meningokokken van serogroep B werd recent in Europa geregistreerd. Er blijven heel wat vragen bestaan rond dit vaccin waardoor het te vroeg is om vandaag de plaats van dit nieuwe vaccin in het vaccinatiebeleid te bepalen.
Bacteriële meningitis kan door verschillende bacteriën veroorzaakt worden : Haemophilus influenzae type b, Neisseria meningitidis (bij ons vooral serogroepen B en C) en Streptococcus pneumoniae (pneumokok).
Tegen een aantal van deze bacteriën bestaat momenteel reeds een vaccin.
- Meningitis door Haemophilus influenzae type b is zo goed als verdwenen sinds de veralgemeende vaccinatie van zuigelingen (momenteel met het hexavalente IPV-DTPa-Hib-hepatitis B vaccin op 8, 12 en 16 weken en op 15 maanden).
- Zuigelingen worden eveneens systematisch gevaccineerd met het 13-valente geconjugeerde pneumokokkenvaccin op 8 en 16 weken en op 12 maanden. De incidentie van invasieve infecties door pneumokokken waarvan de serotypes in het vaccin PCV13 voorkomen is gedaald, maar de impact van het vaccin op alle invasieve pneumokokkeninfecties is minder duidelijk.
- Momenteel worden zuigelingen op de leeftijd van 15 maanden systematisch ingeënt met één dosis van het geconjugeerde vaccin MenC, tegelijk met het hexavalente vaccin tegen polio, difterie, tetanus, pertussis, Haemophilus influenzae type b en hepatitis B.
In sommige omstandigheden (bv. een meningokokkenuitbraak) kan het nodig zijn om baby’s jonger dan 1 jaar te vaccineren. Het MenC-vaccin kan toegediend worden aan kinderen vanaf de leeftijd van 2 maanden. Indien het kind vóór de leeftijd van 12 maanden gevaccineerd werd, moet een rappel op de leeftijd van 15 maanden worden toegediend.
Kinderen en adolescenten die niet op die tijdstippen zijn gevaccineerd, kunnen het vaccin indien nodig (bv. een meningokokkenuitbraak) nog op latere leeftijd krijgen. - Voor reizigers bestaan er een aantal vaccins tegen meningokokken van serogroepen A, C, W en Y (zie kader).
Het vaccin tegen meningokokken B
De capsulaire polysacchariden van meningokken type B gelijken sterk op de glycopeptiden van humane neuronen. Daarom kon bij de ontwikkeling van een vaccin niet hetzelfde model gevolgd worden als bij de vaccins tegen Haemophilus influenzae type b, tegen pneumokokken of tegen meningokokken type C.
Het nieuwe vaccin bevat drie subcapsulaire oppervlakte-antigenen van meningokokken serogroep B, samen met de buitenmembraanvesikels (outer membrane vesicle) van een meningokok B-stam die in Nieuw-Zeeland enkele jaren geleden een epidemie veroorzaakte.
De immunogeniciteit van het vaccin werd geëvalueerd door in-vitrobepaling van de bactericiede eigenschappen van de antilichamen opgewekt door de vaccinatie. Het vaccin werd onderzocht bij kinderen en adolescenten.
In de studies bij jonge kinderen werden twee schema’s onderzocht : (1) 4 doses toegediend op de leeftijd van 8, 16, 24 weken en boosterdosis op 12 maanden en (2) 4 doses toegediend op de leeftijd van 8, 12, 16 weken en boosterdosis op 12 maanden.
- Met het schema 8, 16, 24 weken en 12 maanden zag men één maand na de eerste drie doses en één maand na de boosterdosis bij 84 tot 100% van de kinderen een immuunrespons waarvan een bactericied effect wordt aangenomen, en dit tegen de 4 antigenen. Bij meting van de immuunrespons 1 jaar na de boosterdosis bleek voor 2 van de 4 antigenen het percentage kinderen met een bactericiede immuunrespons sterk gedaald. Er was geen klinisch relevante interferentie van het vaccin met de immuunrespons op andere vaccins (o.a. tegen difterie, tetanus, kinkhoest, polio, hepatitis B, bof, mazelen, rubella).
- Met het schema 8, 12, 16 weken en 12 maanden was de immuunrespons voor een van de antigenen veel lager.
In de studies bij adolescenten gaven 2 doses met een interval van 1 of 2 maanden bij vrijwel alle gevaccineerden een immuunrespons waarvan een bactericied effect wordt aangenomen tegen de 4 antigenen.
We beschikken momenteel niet over directe klinische gegevens over een eventueel beschermend effect van het vaccin tegen meningitis of sepsis door meningokokken van serogroep B. Gezien de zeldzaamheid van deze infecties, zouden enorm grote aantallen patiënten vereist zijn om dit te onderzoeken. Er zijn evenmin gegevens over een eventueel effect van het vaccin op meningokokken B-dragerschap of op het opwekken van groepsimmuniteit (herd-immunity) d.w.z. dat door de hoge vaccinatiegraad de bacterie minder circuleert, en dat daardoor indirect ook niet-gevaccineerde personen worden beschermd. Het is moeilijk om een dergelijk effect voor dit vaccin te voorspellen.
De meest frequente ongewenste effecten zijn reacties ter hoogte van de injectieplaats : pijn en erytheem (bij meer dan 80% van de gevaccineerden, vooral de eerste dag). Koorts (> 38,5°C) treedt vooral op binnen de 6 uur na de vaccinatie. Bij jonge kinderen bedraagt de frequentie van koorts meer dan 60% wanneer ook andere vaccins werden toegediend. Ook andere zeldzame maar mogelijk ernstige bijwerkingen zoals convulsies (o.a. koortsstuipen) moeten verder onderzoek worden.
Het vaccin moet intramusculair toegediend worden. Het bevat aluminium, kanamycine en latex.
Vragen
Er circuleren meerdere meningokokken B-stammen, o.a. afhankelijk van
de regio, die onderling sterk verschillen in antigeenexpressie. De antilichamen opgewekt door dit vaccin zijn daarom niet per definitie doeltreffend tegen alle stammen die regionaal circuleren.
In-vitrotesten, ontwikkeld door de fabrikant van het vaccin, waarbij gebruik werd gemaakt van meningokokken B-isolaten uit een aantal Europese landen (maar niet België), suggereren dat het vaccin tegen ongeveer 75% van de meningokokken B-stammen die circuleren in West-Europa, bactericiede antilichamen zou opwekken, maar er zijn meer gegevens nodig om dit te bevestigen. Er zijn geen gegevens beschikbaar specifiek voor België, waar in sommige regio’s serotypes b van een type dat niet bestaat in andere Europese landen, verantwoordelijk zijn voor 20 à 30% van de invasieve infecties. De in-vitrotest is momenteel niet beschikbaar in België, zodat de werzaamheid van het vaccin tegen de in België circulerende serotypes absoluut niet is aangetoond.
Er zijn meer gegevens nodig over de duur van de immuunrespons en over de noodzaak voor latere boosterdoses.
De hoge frequentie van koorts wanneer terzelfdertijd andere vaccins worden gegeven, kan de acceptatie (bv. door de ouders) van dit vaccin en andere vaccins, en de vaccinatiegraad voor latere inentingen beïnvloeden.
Besluit
Het nieuwe vaccin tegen meningokokken B (Bexsero®) is geregistreerd voor de preventie van invasieve infecties door meningokken van type B (meningitis, septicemie), vanaf de leeftijd van 2 maanden.
Het is ongetwijfeld een belangrijke wetenschappelijke doorbraak.
De incidentie van invasieve meningokokkeninfecties (meningitis of sepsis) in België bedraagt ongeveer 1/100.000 personen per jaar. Maar de morbiditeit en de mortaliteit ligt vrij hoog : Bij 5 à 10% van de patiënten in België is de afloop van een invasieve meningokokken B-infectie fataal, en 10 à 20% van de patiënten die overleven, vertoont blijvende complicaties (bv. gehoorverlies, epilepsie, ontwikkelingsachterstand). Het is echter momenteel onmogelijk om de voordelen van dit vaccin te evalueren. Het heeft weliswaar een bactericied effect, maar of het ook beschermt tegen meninigitis en septicemie is niet aangetoond. Er zijn evenmin gegevens over een eventueel effect van het vaccin op meningokokken B-dragerschap of op het opwekken van groepsimmuniteit (herd-immunity). Tenslotte zijn meer gegevens nodig over de duur van de immuunrespons en over de noodzaak voor latere boosterdoses. Om deze redenen heeft de Hoge Gezondheidsraad beslist om momenteel geen advies uit te brengen over de universele meningokokken B-vaccinatie.
Referentie :
– Eerste vaccin tegen meningokokken van serogroep B Folia phamacotherapeutica/juli 2013 - http://www.bcfi.be/Folia/2013/F40N0...
– Vesikari T, Esposito S, Prymula R et al. Immunogenicity and safety of an investigational multicomponent, recombinant, meningococcal serogroup B vaccine (4CMenB) administered concomitantly with routine infant and child vaccinations: results of two randomised trials. Lancet. 2013 ; 381(9869):825-35.
– Vogel U, Taha MK, Vazquez JA et al. Predicted strain coverage of a meningococcal multicomponent vaccine (4CMenB) in Europe: a qualitative and quantitative assessment. Lancet Infect Dis. 2013;13(5):416-25. doi: 10.1016/S1473-3099(13)70006-9.
– Santolaya ME, O’Ryan ML, Valenzuela MT et al. Immunogenicity and tolerability of a multicomponent meningococcal serogroup B (4CMenB) vaccine in healthy adolescents in Chile: a phase 2b/3 randomised, observerblind, placebo-controlled study. Lancet. 2012; 379(9816):617-24. doi: 10.1016/ S0140-6736(11)61713-3.
– Cohn AC, Messonnier NE. Inching toward a serogroup B meningococcal vaccine for infants. JAMA. 2012 Feb 8;307(6):614-5. doi: 10.1001/jama.2012.118.
Vaccinatie tegen meningokokken A, C, W en Y.
Vaccinatie tegen meningokokken van serogroepen A, C, W en Y wordt in ons land alleen aanbevolen voor bepaalde reizigers naar bepaalde risicolanden :
- pelgrims naar Mekka (verplicht vanaf de leeftijd van 2 jaar);
- mensen die tussen eind december en eind juni naar bepaalde delen van subsaharisch Afrika reizen, en die
– nauw contact hebben met de lokale bevolking (reizen met openbaar vervoer, verblijf in guesthouses, bijwonen van massabijeenkomsten, verblijf bij familie of vrienden, migranten die hun familie bezoeken);
– of er langer dan 4 weken verblijven; - patiënten met een anatomische of functionele asplenie (drepanocytose) of die een splenectomie ondergingen, zelfs bij een kort verblijf in risicogebieden.
Lijst van landen in de meningitisgordel :
Benin, Burkina Fasso, Centraal-Afrikaanse Republiek, Ethiopië, Gambia, , Guinée Conakry, Guinée Bissau, Mali, Niger, Nigeria, Senegal, Soedan, Tsjaad. Zeldzaam: Ghana, Ivoorkust, Kameroen, Kenia, Mauritanië, Oeganda
Momenteel beschikken we in België over twee geconjugeerde vaccins tegen meningokokken A, C, W en Y :
- een geconjugeerd oligosaccharidevaccin (MenveoTM),
- een geconjugeerd polysaccharidevaccin (NimenrixTM).
Het niet-geconjugeerde polysaccharidevaccin (MencevaxTM) is sinds augustus 2013 niet meer verkrijgbaar in België.
Volgens de bijsluiter kan Menveo toegediend worden vanaf de leeftijd van 2 jaar, Nimenrix vanaf de leeftijd van 1 jaar.
- In het Verenigd Koninkrijk wordt Menveo sinds 2010 vanaf de leeftijd van 2 maanden toegediend in geval er een reëel risico bestaat.
Voor de praktijk
De aanbevelingen voor vaccinatie tegen meningokokken van serogroepen A,
C, W en Y voor reizigers naar risicolanden, gelden evenzeer voor jonge kinderen. Het zou onlogisch zijn om alleen volwassenen of oudere kinderen te vaccineren, terwijl jonge kinderen het grootste risico lopen.
Dit betreft met name jonge kinderen uit gezinnen :
– die naar een risicoland gaan wonen,
– die er langere tijd verblijven en er vrienden of familieleden bezoeken,
– of met een anatomische of functionele asplenie, ongeacht de duur van de reis. Raadpleeg in geval van twijfel een gespecialiseerde Travel Clinic.
- Nimenrix kan toegediend worden vanaf de leeftijd van 1 jaar, Menveo vanaf de leeftijd van 2 jaar. Een eenmalige intramusculaire injectie (0,5 ml) volstaat. Bescherming treedt in vanaf de 10e dag.
- Indien nodig kunnen kinderen vanaf de leeftijd van 2 maanden gevaccineerd worden met Menveo. Eén maand na de eerste dosis dient een tweede dosis te worden toegediend, en (indien het risico blijft voortduren) een derde dosis vanaf de leeftijd van 12 maanden.
- Het vierwaardig meningokokkenvaccin (Nimenrix®) kan in de plaats van het geconjugeerd monovalent meningokokken-C-vaccin rond de leeftijd van 15 maanden gegeven worden aan kinderen die naar risicogebied reizen.
- Indien een kind eerder het monovalente MenC-vaccin heeft gekregen, en de indicatie bestaat om het vierwaardig meningokokkenvaccin toe te dienen, kan dat gebeuren met één maand tussenperiode.
- Het is nog niet gekend na hoeveel jaar een rappelinenting moet worden gegeven. Momenteel raadt men in de Verenigde Staten aan na 5 jaar, en na 3 jaar voor kinderen die hun eerste vaccinatie voor de leeftijd van 7 jaar kregen.
Bronnen :
– Instituut voor Tropische Geneeskunde - http://www.itg.be/itg/Uploads/MedSe...
– Belgian Consensus Meeting on Travel Medicine - http://www.itg.be/
– Centers for Disease Control and Prevention, Prevention and Control of Meningococcal Disease. Recommendations of the Advisory Committee on immunization Practices.
Zoeken
Abonneer u op de nieuwsbrief